შეიძლება გაგეცინოთ მაგრამ (ისე, თქვენი ტვინისთვის ღიმილი უფრო სასარგებლო იქნება), ჩემი პროფესიული აზრით, მთქნარება ნეირომეცნიერების ერთ–ერთი ყველაზე კარგად დაცული საიდუმლოა. ჩემი კოლეგებიც კი, რომლებიც სხვა უნივერსიტეტებში მედიტაციას, რელაქსაციასა და სტრესის შემცირებას იკვლევენ, ამ მძლავ ნეირო–გამაძლიერებელ იარაღს ხშირად უგულვებელყოფენ. მიუხედავად ამისა, მთქნარებას, ათწლეულებია, იყენებენ ხმის თერაპიაში, როგორც ამა თუ იმ ამოცანის შესრულების თანხმლები შფოთვისა და ჰიპერდაძაბულობის შემცირების საშუალებას ხახის არეში.
ტვინის სკანირების მიმართულებით ჩატარებული რამდენიმე ბოლოდროინდელი კვლევა აჩვენებს, რომ მთქნარება უნიკალურ ნერვულ აქტივობას იწვევს ტვინის იმ უბნებში, რომლებიც სოციალური ცნობიერებისა და ემპათიის განცდათა აღმოცენებაშია ჩართული. ერთ–ერთ ასეთ უბანს ე.წ. წინა სოლი წარმოადგენს – თხემის წილის შრეებში დამალული პაწაწინა სტრუქტურა. ლონდონის ნევროლოგიის ინსტიტუტის მკვლევართა თანახმად, წინა სოლი ცენტრალურ როლს ასრულებს ცნობიერებაში, თვით–რეფლექსიასა და მეხსიერებიდან ინფორმაციის აღდგენაში. წინა სოლის სტიმულირება იოგას თანხმლები სუნთქვითაც ხდება, რაც, გარკვეულწილად, ხსნის, თუ რატომაა, რომ მედიტაციის სხვადასხვა ფორმა ხელს უწყობს თვით–ცნობიერების განცდის ზრდას. წინა სოლი ის უბანიცაა, რომელიც ყველაზე დიდ დარტყმას განიცდის ასაკთან დაკავშირებული დაავადებებისა და ყურადღების დეფიციტის პრობლემების მხრიდან; ამდენად, შესაძლოა, ვივარაუდოთ, რომ განზრახ მთქნარებას შეუძლია, გააძლიეროს ტვინის ეს მნიშვნელოვანი ნაწილი.
სწორედ ამ მიზეზთა გამო, ვთვლი, რომ მთქნარება უნდა ინტეგრირდეს ვარჯიშსა და სტრესის შემცირების პრობლემებში, კოგნიტურ და მეხსიერების გაძლიერების ტრენინგებში, ფსიქოთერაპიასა და რეფლექსიაზე დაფუძნებულ სპირიტუალურ პრაქტიკებში. და, რამდენადაც წინა სოლი, ბოლო დროს, ასოცირებულ იქნა ტვინის ე.წ. სარკისებრი ნეირონების სისტემასთან (რომლებიც საშუალებას გვაძლევენ, დავუკავშირდეთ სხვა ადამიანების გრძნობებსა და ქცევებს), მთქნარება, შესაძლოა, სოციალური ცნობიერების, თაგარნძნობისა და სხვებთან ეფექტური კომუნიკაციის გაუმჯობესებაშიც კი დაგვეხმაროს.
რატომ ვამტკიცებ ამას ასე დაჟინებით? იმიტომ რომ, თქვენთვის 10-ჯერ დამთქნარება რომ მეთხოვა ამ არაჩვეულებრივი ტექნიკის განსაცდელად, სავარაუდოდ, არ დამიჯერდებდით. სემინარებზეც კი, მას მერე, რაც აუდიტორიას ჭარბად დადებით მტკიცებულებებს წარმოვუდგენ და დამთქნარებას ვთხოვ, ნახევარი ყოყმანობს. მიწევს, „ვაცდუნო“ ხოლმე ისე, რომ მყისიერი მარელაქსირებელი ეფექტები იგრძნონ. ჩვენს საზოგადოებაში აუხსნელი სტიგმა არსებობს, რომ მთქნარება თითქოს უზრდელობაა, ჩვენს უმეტესობას კი ეს ბავშვობაში ასწავლეს.
როცა მედიცინის ახალგაზრდა სტუდენტი ვიყავი, ერთხელ მთქნარებაზე „გამომიჭერეს“ და, მეტიც, პროფესორმა მისაყვედურა. მითხრა, რომ არაადეკვატური იყო პაციენტების წინ დაღლილი გამოვჩენილიყავი, მიუხედავად იმისა, რომ პაციენტის პალატის წინ, კორიდორიში ვიდექი. მართლაც, დაღლილობის დროს მთქნარება მატულობს და, შესაძლოა, ეს ტვინის თავაზიანი ფორმა იყოს, რომლითაც გვეუბნება, რომ მცირედი ძალების აღმდგენი ძილი არ გვაწყენდა. მეორე მხრივ, სინათლესთან კონტაქტიც გამოიწვევს მთქნარებას, რაც იმას მიგვანიშნებს, რომ მთქნარება გაღვიძების ნაწილიც არის.
მაგრამ მთქნარება მხოლოდ ჩვენს რელაქსირებას როდი იწვევს. მას სწრაფად შევყავართ კოგნიტური ცნობიერების გამძაფრებულ მდგომარეობაში. მოსწავლეები კლასში იმიტომ კი არ ამთქნარებენ, რომ მასწავლებელია მოსაწყენი (თუმცა, ამანაც შეიძლება, დაგვაწყებინოს მთქნარება, რამდენადაც მონოტუნურ საუბარზე ვცდილობთ ფოკუსირებას), არამედ იმიტომ, რომ ტვინს ძილიანობისგან ანთავისუფლებს და, ამ გზით, გვეხმარება, კონცენტრაცია შევინარჩუნოთ მნიშვნელოვან ცნებებსა თუ იდეებზე. ის არეგულირებს ცნობიერებასა და ჩვენი მე–ს განცდას, გვეხმარება, უფრო ინტროსპექციულები და თვით–ცნობიერნი გავხდეთ. თუ ისე მოხდა, რომ ოთახში ერთფეროვან, მოსაწყენ და მონოტონურ მასწავლებელთან ერთად აღმოჩნდით გამომწყვდეულნი, მთქნარება, რასაკვირველია, ფხიზლად ყოფნაში დაგეხმარებათ.
მთქნარება თქვენს რეალქსირებას შეუწყობს ხელს და სიფხიზლის მდგომარეობაში ბევრად სწრაფად გადაგიყვანთ, ვიდრე ნებისმიერი მედიტაციური ტექნიკა, რაც კი რამ მსმენია პირადად მე, და, რადგანაც მთქნარება ნევროლოგიურად გადამდებია, განსაკუთრებით იოლი ხდება მისი სწავლება ჯგუფურ სიტუაციებში. ჩემმა ერთ–ერთმა ყოფილმა სტუდენტმა მთქნარება თავისი მოკამათე დირექტორთა საბჭოს მწყობრში მოსაყვანად გამოიყენა და, თანაც, ეს წუთზე ნაკლებში შეძლო. რატომ? იმიტომ რომ, მთქნარება ადამიანებს ეხმარება, საკუთარი ქცევები სხვებისასთან მოიყვანონ სინქრონში.
მთქნარება, როგორც ფხიზლად ყოფნის მექანიზმი, ჩასახვიდან პირველ 20 კვირაში იჩენს თავს. ის ახალშობილებს ცირკადული რიტმების რეგულირებაში ეხმარება და ეს დამატებითი მტკიცებულებაა იმისა, რომ მთქნარება ძილ–ღვიძილის რეგულირებაში არის ჩართული. იმის გათვალისწინებით, რომ ადამიანის ძილის ნორმალური ციკლის დარღვევისას ცირკადული რიტმები ასინქრონული ხდება, მთქნარება გვიანი ღამის წვეულებების მოყვარულს, წესით, უნდა დაეხმაროს ტვინის შინაგანი საათის გადაწყობაში. მთქნარებამ, შესაძლოა, შეამსუბუქოს სხვადასხვა დროის სარტყელში ფრენის თანმხლები ეფექტები და ზღვის დონიდან დიდ სიმაღლეებზე ყოფნით გამოწვეული დისკომფორტები.
მაშ, რა საფუძვლად მდებარე მექანიზმი აქცევს მთქნარებას ასეთ მნიშვნელოვან იარაღად? წინა სოლის აქტივირებასთან ერთად, ის ჩვენი ტვინის ტემპერატურისა და მეტაბოლიზმის რეგულირებას ახდენს. უამრავი ნევროლოგიური ენერგიაა საჭირო, ცნობიერი სიფხიზლე რომ შევინარჩუნოთ, ევოლუციურ კიბეზე ასვლასთან ერთად კი ტვინი ნაკლებ ენერგო–ეფექტიანი ხდება. მთქნარება, სავარაუდოდ, ძუძუმწოვართა ზედმეტად აქტიური ტვინის დაშოშმინების საშუალებად აღმოცენდა, განსაკუთრებით – შუბლის წილის რეგიონებში. ზოგიერთი მეცნიერი მთქნარებას ემპათიის პრიმიტიულ ფორმადაც კი განიხილავს. ხერხემლიანი ორგანიზმების უმეტესობა ამთქნარებს, თუმცა გადამდები ეფექტი მას მხოლოდ ადამიანებში, დიდ მაიმუნებში, მაკაკებსა და შიმპანზეებში აქვს. მეტიც, მთქნარება ადამიანებისთვის იმდენად გადამდებია, რომ მის შესახებ კითხვამაც კი შეიძლება, დაგვამთქნარებინოს.
ძაღლები თავდასხმამდე ამთქნარებენ, ოლიმპიური სპორტსმენები – ასპარეზობამდე, თევზები კი აქტივობათა შეცვლამდე. არსებობს მტკიცებულებაც, რომ მთქნარება სამხედრო დავალების უფრო ზუსტად და იოლად შესრულებაში ეხმარება ინდივიდებს. მართლაც, მთქნარება, შესაძლოა, ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მექანიზმი იყოს ძუძუმწოვრებში გადარჩენასთან დაკავშირებული ქცევების რეგულირებისა. ასე რომ, თუ გსურთ ოპტიმალურად ჯანმრთელი ტვინი შეინარჩუნოთ, აუცილებელია, ამთქნაროთ. მართალია ისიც, რომ ჭარბი მთქნარება შეიძლება, გარკვეული ნევროლოგიური აშლილობის (მაგალითად, შაკიკის, მრავალჯერადი სკლეროზის, ინსულტის ან ნარკოტიკული რეაქციის) ნიშანი იყოს. ასეა თუ ისე, მეც და სხვა მკვლევრებსაც ეჭვი გვაქვს, რომ, ნერვული ფუნქციონირების რეადაპტირების გზით, მთქნარება, შესაძლოა, წარმოადგენდეს ტვინის მცდელობას, აღმოფხვრას სიმპტომები.
მთქნარებაში არაერთი ნეიროქიმიური ნივთიერებაა ჩართული, მათ შორის, დოპამინი, რომელიც ჩვენს ჰიპოთალამუსსა და ჰიპოკამპში – მეხსიერებიდან ინფრომაციის ამოტანის, ნებაყოფლობითი კონტროლისა და ტემპერატურის რეგულირებისთვის აუცილებელ უბნებში – ოქსიტოცინის გამოყოფას ააქტიურებს. ეს ნეიროტრანსმიტერები ახდენენ სიამოვნების, მგრძნობელობისა და ადამიანებს შორის ახლო კავშირების დამყარების რეგულირებას. ამდენად, თუ გსურთ გაიუმჯობესოთ ინტიმურობა და ერთად იყოთ, ამთქნარეთ ერთად. მთქნარებასთან ასოცირებული სხვა ნეიროქიმიური ნივთიერებები მოიცავს აცეტილქოლინს, აზოტის ოქსიდს, გლუტამატს, GABA-ს, სეროტონინს, ACTH-ს, MSH-ს, სქესობრივ ჰორმონებსა და ოპიუმის დერივატ პეპტიდებს. მოკლედ, ფაქტობრივად, შეუძლებელია, სხვა აქტივობა გამოვნახოთ, რომელიც ასეთ დადებით გავლენას ახდენს ტვინის ამდენ ფუნქციაზე.
ჩემი რჩევა მარტივია. დაამთქნარეთ დღის მანძილზე, რაც შეიძლება ბევრჯერ: დაამთქნარეთ, როცა იღვიძებთ, როცა რთული პრობლემის წინაშე დგახართ სამსახურში, როცა დასაძინებლად ემზადებით და როცა კი გრძნობთ სიბრაზეს, შფოთვას ან სტრესს. დაამთქნარეთ მნიშვნელოვანი სიტყვით გამოსვლამდე, გამოცდაზე გასვლამდე და მედიტაციისა თუ ლოცვის დროს, რადგან ეს უფრო ინტენსიურს გახდის თქვენს სპირიტუალურ გამოცდილებას.
ცნობიერ მთქნარებას მცირედი პრაქტიკა და დისციპლინა სჭირდება, არაცნობიერი სოციალური შეკავებები რომ დავძლიოთ, თუმცა ადამიანები არ–დამთქნარების სამ სხვა მიზეზს ასახელებენ ხშირად: „არ მემთქნარება,“ „არ ვარ დაღლილი“ და – ჩემი საყვარელი – „არ შემიძლია.“ რა თქმა უნდა, შეგიძლია. ღრმა მთქნარების გამოსაწვევად მხოლოდ ისაა საჭირო, რომ ექვსჯერ ან შვიდჯერ მოიკატუნო თავი, თითქოს მართლა ამთქნარებ. ცადეთ ახლავე და მეხუთე „ყალბი“ მთქნარებისას აღმოაჩენთ, რომ უკვე ნამდვილ მთქნარებას იწყებთ. მაგრამ ნუ გაჩერდებით, იმიტომ რომ, მეათე ან მეთორმეტე მთქნარების დროს ამ მაცდური პატარა ხრიკის ძალას იგრძნობთ. შესაძლოა, თვალები და ცხვირი აგიწყლიანდეთ, მაგრამ საოცრად „აქ და ახლა“ იგრძნობთ თავს, საოცრად მოდუნებულები და უკიდურესად ფხიზლები გახდებით. მგონი, არაა ცუდი შედეგი რაღაც ისეთის კვალობაზე, რასაც წუთიც კი არ სჭირდება. და თუ აღმოაჩენთ, რომ ვერ წყვეტთ მთქნარებას (მინახავს, ზოგი როგორ ამთქნარებს ნახევარი საათის მანძილზე), გეცოდინებათ, რომ საკუთარ თავს მნიშვნელოვან ნევროლოგიურ საჩუქარზე ეუბნებოდით თურმე უარს.
ავტორი: ენდრიუ ნიუბერგი
© SHEN
